1 - ÇİZGİ ROMANLAR
Çocukluk dünyamızın en tatlı anıları arasında çizgi romanlarla ilgili olanlar başta gelir. Okuma yazma çağından ta yüksek öğrenim çağına kadar bu dünya içinde doyasıya yaşadık. Bu dünyanın kahramanları ile tanıştık, onları çok sevdik, çocukluğumuzun bütün değerlerini onlarla paylaştık ve onları hiç unutmadık.
Aslında çocuk dergileri ve çizgi romanlarla ilk tanışmamız 1950 lerin başında Doğan Kardeş’le oldu. Doğan Kardeş çok kaliteli bir dergiydi. Yazı ağırlıklı olmakla beraber içerisinde çocukların ve gençlerin hoşlanabileceği her şey vardı.
Kısa bir süre sonra Çocuk Haftası onun yerini aldı. Diyebilirim ki çocukluğumuzun şekillenmesinde Çocuk Haftası’nın çok önemli bir yeri oldu. Bu dergi ile tanınmış Türk ve yabancı yazarları tanıdık, hikayelerin, şiirlerin en güzel örneklerini okuduk. Ömer Seyfettin, Kemalettin Tuğcu gibi yazarları öğrendik. Derginin her sayısında hikaye, tarihi konular, şiirler, bilmece-bulmaca ve ilaveten çizgi romanlar vardı. Özellikle Yıldırım Kaptan’ın maceraları bizleri küçük dünyamızdan alıp uzaya, diğer gezegenlere götürüyor, birbirinden ilginç olaylara sokuyordu. Bu dergi ile, okumanın, bazı konulara ilgi duymanın zevkini tam zamanında aldık Çocuk Haftası yıllarca yayına devam etti. Benim 50 li 60 lı yıllarda biriktirdiğim ve özenle hala sakladığım o dergilerin yanında bugün çocuklarımın 70 li 80 li yıllarda biriktirdiği dergiler beraberce, eğer hala o dergi çıkıyorsa üçüncü neslin yeni dergilerini sessiz ama sabırla bekliyorlar. Bu dergileri şimdi bile okuduğumda duyduğum zevki ve yüz ifademi ancak bu duyguları yaşayanların anlayabileceğini sanıyorum.
Gerçek anlamda çizgi romanlarla ise 1950 lerin başında Pekos Bill ile tanıştık. Pekos Bill büyük boy bir dergiydi. Karşılıklı iki sayfası renkli diğer iki sayfası siyah beyazdı. Pekos Bill bir kovboydu. Atı, boynuna asılı şapkası ve pantolonunun her iki yanından sakan püskülleri ,tabancaları ile kusursuz yakışıklı bir kahramandı. Özellikle uzun kemendini çok büyük bir ustalıkla kullanıyordu. Amerikanın uçsuz bucaksız düzlüklerinde, yüksek dağlarında, sık ormanlarında kötü adamlarla mücadele ediyordu. Özellikle renkli sayfalar bize donmuş film kareleri gibi geliyordu. Uzun uzun büyük bir hayranlık ve merakla bu hayal ötesi ülkenin dağlarına, yüksek ağaçlarına, çağlayanlarına, mağaralarına, coşkun akan nehirlerine bakardık. Sadece bir veya birkaç mahalleye sıkışmış dünyamızı zenginleştiren bu resimlerle bir anda başka dünyalara geçerdik.
Yine aynı dönemde yayınlanan Kızıl Maske ve Mandrake diğer sevilen çizgi romanlardı. Kızıl Maske’nin siyah atı, Mandrake’nin yardımcısı Abdullah bu romanların unutulmaz diğer kahramanlarıydı.
Kısa süre sonra çocuk dünyamızın en önemli ve hala unutamadığımız iki çizgi romanı ile tanıştık. Bunlar orta boy iki dergi olan Tom Miks ve Teksas’tı. Tommiks-Teksas aslında İtalyan işi bir çizgi romandı.
Ülkemizde çocukluk ve gençlik döneminde bu kahramanlarla tanışmayan ve onları sevmeyen kimse olabileceğini zannetmiyorum. Uzun yıllar geçmesine rağmen bu çizgi romanların, bu kahramanların hala bu kadar sevilmesinin sebebi neydi? Aradan onlarca yıl geçmesine rağmen hala devam eden bu başarının nedeni, kanıma göre seçilen çizgi roman kahramanlarının ve konuların o yaş grubundaki çocuklar için çok uygun olmasıydı. Önde gelen kahramanlar son derece sevimli ve ilginç kişilerdi. Romanlarda macera konuları bizden farklı bile olsa gerçek ilişkiler cereyan ediyordu. Her şey çocuk dünyasına uygundu. Kahramanların kuvvetlisi, zayıfı, akıllısı, aptalı, kurnazı, safı, güzeli, çirkini hepsi vardı. Herkes kendinden bir şeyler bulabiliyordu bu dünyada.
Öte yandan bu çizgi romanlar okuyucularına çok doğru mesajlar veriyordu. Aynen hayatta olduğu gibi hep iyi ile kötünün mücadelesi vardı. Kötüler zaman zaman öne geçse bile sonunda hep doğruluk, iyilik ve güzellik kazanıyordu. Baş kahramanlar daima doğrudan yanaydılar, verdikleri sözleri mutlaka tutuyorlardı ve düşmanlarını bile affedebiliyorlardı. Arkadaşlık duyguları çok kuvvetliydi. Aşırı şiddet yoktu. Bunlar çocuklar için çok güzel mesajlardı.
Çizgi romanların ilgiyle okunmalarının ve sevilmelerinin nedenlerinden biri de eğitici olmalarıydı. Bu romanlar kim ne derse desin bir kültür hizmeti veriyordu. O yılların televizyondan, radyodan, internetten ve hatta çeşitli görsel yayın organlarından habersiz çocuklarına (bir kısım erişkinler dahil) inanılmaz derecede ilginç ve güzel bir dünya sunuyordu. Ancak kitaplardan okuduğunuz bir dünya gözlerinizin önündeydi. Değişik bir coğrafyanın içine giriyordunuz, ilginç tiplerle tanışıyor,yeni şeyler öğreniyordunuz.
Çizgi roman dünyası ile isimlerini duyduğunuz veya nadiren de olsa filmlerde gördüğünüz Kızılderilileri yakından tanıyordunuz. Kızılderili kabilelerini Apaçileri, Komançileri, Siuları, Karaayakları, Mohikanları, Çeyenleri, Çöl ve Alaska yerlilerini, onların ilginç isimlerini, büyük reis ve büyücülerini, totemlerini, Manitu’yu, gelenek ve göreneklerini, yaşayış şekillerini öğreniyordunuz. Ayrıca 18 ve 19 uncu yüzyıldaki Amerikan şehir ve kasabalarının yapılarını, kadın – erkek ilişkilerini, çocukların dünyasını, kıyafetlerini, insanların batıya göçünü, demiryollarının yapımını, sığır yetiştiricilerini, maden arayıcılarını, avcı ve kaçakçıları, yabani atları, bizonları, yerlilere kaçak içki ve tüfek satan kötü adamları, Cenazeciyi, çoğunlukla zamanında yetişen Amerikan Süvarilerini, Afrika asıllı köleleri, göçmenleri ,Çinlileri tanıyordunuz ,öğreniyordunuz. Bunlardan da öte Orta Amerika’daki İnka, Aztek, Maya Medeniyetlerinde geçen maceralara katılıyordunuz.
Tom Miks ufak tefek görüntüsüne rağmen yakışıklı, akıllı ve çok becerikli bir kahramandı. Ortadan ayrılmış siyah saçları, geniş şapkası, çift tabancası, uzun siyah çizmeleleri ve akıllı atı Napolyon ile Tom Miks’in çocuklar tarafından sevilmemesi mümkün değildi.
Kulver Kalesinde başlayan ve kısa sürede yüzbaşı olması ile sonuçlanan ilk macerası yıllarca devam edecek bir heyecanın başlangıcıydı. Tom Miks’in Kulver Kalesi komutanı Albay Brovn’ın kızı Suzi ile olan romantik ilişkisi çocukluk ruhlarımızı tam yerinde okşayan isabetli bir buluştu. Suzi iki yana örülü sarı saçları, çilli yüzü ve uzun eteği ile hepimize güzel ve sempatik geliyordu. Aralarındaki ilişki hepimize çok temiz, saf, utangaç, kötülüklerden uzak geliyordu.
Tom Miks’in iki yakın arkadaşı Konyakçı ve Doktor Sallaso yine çok ilginç kişilikler olarak seçilmişlerdi. Konyakçı sakalı, eğri büğrü şapkası, çarpık bacakları ve saf hali ile en büyük eğlence kaynağıydı. Doktor Sallaso ise siyah melon şapkası, siyah paltosu, iri göbeği ile bir bilim adamı gibiydi. Ancak Doktor Sallaso’nun asıl özelliği inanılmaz derecede akıllı ve pratik zekalı oluşuydu. Her güç durumda ne yapıyor, ne ediyor mutlaka işin içinden çıkıyordu. Konyakçı ve Doktor’un en önemli ortak özelliği alkole aşırı düşkün oluşlarıydı. Dayanamadıkları tek şey şarap şişeleriydi. En ciddi durumlarda bile bu zaafları nedeni ile sabahlara kadar içtikleri ve sızdıkları oluyordu. Buna karşılık Tom Miks içkiden nefret ediyordu, ağzına bir damla içki koymuyordu. Gittiği salonlarda sarhoş kovboyların arasında alay edilmeyi göze alarak sıcak süt veya limonata isteyecek kadar korkusuz bir kahramandı.
Şarap ve alkollu içkiler bizim toplum değerlerine ters gelmelerine rağmen bu kahramanlardan hiç rahatsız olmuyorduk, tam tersi bu özellikleri bile bize sevimli geliyordu. Öte yandan hiçbirimiz bunlara özenip içkici de olmuyorduk. Bu çok ilginç bir sosyal davranıştı. Aynı benzetmeyi ylllar sonra toplumda benimsenmeyen davranışları ile Zeki Müren ve uzun saçları ve yüzükleri ile Barış Manço için de yaşadık. Yani yaşam ve şekil ne olursa olsun kişiler hoşlandıkları kişilere karşı çok daha hoşgörülü oluyorlar. Yeterki o kişiler olumlu işler üretsinler.
Tom Miks’in maceraları ile Amerika’nın değişik yerleri dışında Kanada , Alaska ve hatta Orta Amerikanın eski medeniyetlerini tanıdık. Mert ve kahraman Kalavera’yı,kılıktan kılığa giren Kedi’yi,Arap asıllı kılıçlı Abdül’ü,İtalyan asıllı gitarlı romantik Gennaro’yu, hatta sahte Tom Miks’i, sahte Konyakçı’yı ilgi ile izledik ve çok sevdik. Amerika çöllerinde devekuşunu ve bumerngı gördük ve öğrendik.
Teksas ayrı bir dünyanın romanıydı. Teksas’ın kahramanı Çelik Blek, biz ona “Çelik Bilek” diyorduk, Tom Miks’in aksine iri yarı güçlü kuvvetli aynı zamanda tabiî ki çok akıllı ve iyi kalpliydi. Yani tam olarak ideal bir kahramandı. Başında kürkten bir kalpak, sırtında yine kürkten bir ceket vardı. Çelik Blek’in de iki yakın arkadaşı vardı. Bunlardan biri Profesör Oklipus’tu. Profesör,Tom Miks’teki Doktora eşti. Silindir şapkası, siyah ceketi, kareli yeleği ve kocaman bir göbeği vardı. Küçük yüzündeki ince bıyıkları ve keçi sakalı ile çok sempatik görünüyordu. O da Doktor Sallaso gibi çok akıllıydı ve her zaman bir çıkış yolu buluyordu. Sihirbazlık numaraları ile kızılderilileri hayretler içinde bırakıyordu. Yalnız tek sorunu kendisiyle evlenmek isteyen şişman kadınlardı. Çelik Blek’in diğer kahramanı Rodi’ydi. Rodi 10-12 yaşlarında çilli bir çocuktu ve bizlere çok sempatik geliyordu.
Çelik Blek ve arkadaşları avcıydılar ve ormanlarda yaşıyorlardı. Çelik Bilek’in maceraları daha çok İngiliz Askerlerine karşı Amerikan vatanseverlerinin verdikleri mücadelelerden oluşuyordu. Çelik Blek, “Kırmızı Ceketli” denen İngiliz Askerlerine karşı inanılmaz işler yapıyordu. Aynen diğer milletlerin halk kahramanları gibi, yol kesiyor, baskınlar düzenliyor, kaleleri basıp mahkumları kurtarıyordu. Ayrıca da kaçak avcılarla, kötü beyaz adamlarla, içki ve silah kaçakcıları ile ve tabii ki kızılderililerle uğraşıyordu. O yaşlarda tam bilinçli olmasak da Amerikan Kurtuluş Savaşını, vatanseverleri, onlara yardım eden Fransızları öğrendik. Hatta vatanseverlerin lideri Avukat Colony’yi bile tanıdık.
Tom Miks ve Teksas’ın en önemli ortak konusu kızılderililerdi. Amerikaya giden beyazlarla kızılderililer arasındaki gerçek ilşkileri, kızılderililerle yapılan savaşların ne kadar abartıldığını yıllar sonra öğrendik ama o yaşlarda bizler için kızılderililer kadar ilginç bir başka konu olamazdı. Nedendir bilinmez hepimiz, belki de genetik olarak, kızılderililere ilgi ve yakınlık duyuyorduk. O yıllarda arada bir gittiğimiz koyboy filmlerinde izlediğimiz kızılderilileri çizgi romanlarda bol bol okuyor, görüyor ve öğreniyorduk. Ormanlarda, dağlarda, çöllerda hatta Alaska’daki yaşayışlarını, kabile yapılarını, karşılıklı ilşkilerini, inançlarını, giyimlerini ve ilginç isimlerini doya doya okuyor, öğreniyorduk. Bizler için bundan daha ilginç ne olabilirdi ki. Okuduklarımızın öylesine etkisi atında kalıyorduk ki ciddi ciddi Apaçi-Komançi karşılaştırması veya Tom Miks-Teksas kıyaslaması yapıyor, birbirimize kızılderili isimleri takıyorduk.
Çocukluk dünyamızda çizgi romanların ayrı bir önemi ‘Tom Miks-Teksas Ticareti’ ile ilgiliydi. O dönemde çocukların çoğu Tom Miks ve Teksas biriktirirdi ve özellikle yaz aylarında çok yoğun bir alım satım olayı yaşanırdı. Bu borsanın ilk yeri Gazi Caddesindeki Yapı Kredi Bankasının önüydü. Sabahın erken saatlerinden itibaren herkes kitaplarını alıp geliyor, onları banka camının dibine seriyordu.
Bu borsanın ciddi kuralları vardı. Yeni çıkan sayıları almak her çocuğun harcı değildi. Yeni sayıları ya zengin çocukları veya bu ticareti profesyonelce yapanlar beraberce alırdı.
Yeni sayı tanesi uzun süre 50 kuruştu, daha sonra yıllar içinde önce 60 daha sonra 75 kuruş oldu. (Tabiî ki o yıllarda enflasyondan haberimiz yoktu). Yeni sayı bir kaç gün sonra ucuzlamaya başlar ertesi hafta ise yarı fiyata inerdi. Maceralar genel olarak en heyecanlı yerinde kesilir, bir sonraki sayı heyecanla beklenirdi. Bu nedenle ciltli romanlar okumak için daha çok tercih edilirdi. Borsada yeni sayıyı okutmak 10 kuruş, sadece resmine baktırmak 5 kuruştu. Resme bakma sırasında çaktırmadan çizgi romanı okumaya kalkanlar hemen ciddi olarak uyarılırdı. Bu şekilde yeni satın alınan sayının parası çıkardı, dergi kaça satılırsa o kar olurdu. Okunmuş sayılar eskiliğine yeniliğine göre 20-30 kuruş arasında el değiştirirdi.
Çizgi romanları biriktirenler için eksik sayılar önem kazanırdı. Bu durumda eski sayıyı almak için çok ısrarcı olmamak gerekirdi. Ancak bu borsada yıllarını verenler bu tip alıcıları hemen sezer fiyatı kolay kolay düşürmezlerdi. Bir süre sonra borsanın yerinde sorunlar ortaya çıktı. Yapı Kredi Bankası yöneticileri bizim kalabalığımızdan rahatsız olmaya başlamışlardı. Banka içinde bizimki kadar heyecan var mıydı bilmiyorum ama sonuçta kaybeden taraf biz olduk. Birkaç uyarıdan sonra bir sabah geldiğimizde kitapları serdiğimiz yerin baştan başa katranla boyandığını gördük. Ne kitaplarımıza ne de bize oturacak yer kalmamıştı. Yuvası bozulan kuşlar gibiydik. Birkaç günlük şaşkınlıktan sonra kendimize yeni bir yer bulduk. İnönü Caddesinde şimdi Şekerbank olan o zamanki İş Bankasının önü yeni borsamızdı. Yeni yerimiz her ne kadar ana caddeden uzak idiyse de ara sokakta olduğu için çalışma alanımız daha genişti.
Çizgi romanlarla ilgili önemli bir konu evde onları saklamaktı. Bazı çocukların babaları bu romanlara çok kızar, gördükleri zaman yırtarlardı. Bu durumda kitapları evde uygun bir yerde saklamak ve gereğinde usulca dışarı çıkarmak gerekirdi. Bu işlerde anneler ve özellikle de kız kardeşler yardımcı olurdu. Bir diğer sorun da okul zamanı yaşanırdı. Nedendir bilinmez bütün öğretmenler çizgi roman düşmanıydı. Arada bir yapılan aramalarda bulunan çizgi romanlara el konur öğrencinin çalışkanlığına veya tembelliğine göre uygun bir ceza verilirdi. Bilemiyorum eğlenceli ve eğitici yayınların olmadığı veya çok az olduğu o yıllarda çizgi romanlar ölçüyü kaçırmamak kaydı ile bize niye çok görülüyordu. Öğretmenlerin çizgi roman okuma zevkleri mi yoktu yoksa bizden topladıkları romanları evde zevkle okuyorlarmıydı bu konuda hala emin değilim.
Birkaç yıl da bu şekilde geçti. 62 li 63 lü yıllarda bizim nesil artık liseli olmuştu ve yüksek öğrenim telaşı başlamıştı. Yavaş yavaş bizler bu piyasadan çekilmeye yerimizi daha geçlere bırakmaya başladık. O yıllarda ticarete çocukça da olsa merhaba diyen o nesilden önemli ticaret adamları çıktı mı ve eğer çıktıysa o günleri anıyorlar mı bilmiyorum, ama ben o günlerin hatırasını en canlı şekilde taşıyorum.
Tom Miks ve Teksas’tan bir süre sonra Kinova,Teks ve Zagor gibi birçok çizgi romanlar çıktı. Bunlar içinde Kinova daha farklıydı. İlk sayısında yerlilerin eline düşen, ailesini kaybeden kendisinin de kafa derisi alınan, öldü diye bırakılan bir adamın hikayesiydi. Bu başlangıç bizi çok etkilemişti. Onu da Long Rifle denen zayıf bir arkadaşı vardı. O zamanki engin İngilizce bilgimiz “long”un uzun olduğunu çözmüştü ama “Rifle”nin tüfek olduğınu çözecek kadar derin değildi. Bunda suç bizim değildi şüphesiz. Orta Okul ve Lise yıllarında harcadığımız 6 yıl boyunca bize İngilizce eğitimi olarak “Gatenby”nin kitabındaki birkaç basit dersi çoğu zaman başka ders hocaları ile öğretmekle İngilizce eğitimi verdiğini sanan Milli Eğitim Bakanlığı utanmalıydı.
Bu dönem çizgi romanları arasında ayrı bir öneme sahip olan ikisi Ten Ten ve Red Kit’ti. Bu iki roman da inanılmaz derecede sempatik, insancıl ve esprili idi. Ten Ten bir Avrupalı kahramandı. Daha şehirli, daha bilgiliydi. O da bütün dünyayı geziyor. Bilinmeyen soruların cevaplarını buluyor, en inanılmaz maceralardan aklı ile galip çıkıyordu. Ten Ten’in arkadaşı dalgın ve unutkan Profesör ve dalgın polis memurlarından, “Dupont ve Dupond”, oluşan ekibi unutulmazdı.
Red Kit, aslında bir Fransız çizgi romanıydı. O da Tom Miks-Teksas gibi Amerika’nın 100-200 yıl önceki kasaba hayatını anlatıyordu. İnanılmaz bir espri ve komedi hakimdi. Red Kit’in atı Düldül, salak köpek Rin Tin Tin ve başta Daltonlar olmak üzere çeşitli macera kahramanlarını sevmemek ve unutmak mümkün değildi. Bu iki roman kahramanı kendilerine yenilenen dünyada televizyon ve sinemada yaşama şansı bulacak kadar şanslı çıktılar.
Yakın zamanlarda ise bu piyasaya daha çok şiddet içeren çizgi romanlar hakim oldu. Bunların hiç birisi Tom Miks ve Teksas’ ın yerini alamadı. Kim ne derse desin bizim kalbimizde hala yaşayan çocukluk dünyamızın ölümsüz kahramanları Tom Miks ve Teksas olacaktır. Onlara uzun ömürler diliyorum.
Tom Miks-Teksas bir kültür hizmetiydi. Bir başka ülkenin bize göre pekde eski olmayan tarihini bize eğlenceli , ilginç ve yararlı şekilde öğretti. Bu birçoğumuzda okuma zevkinin başlamasına ve genel kültürümüzün artmasına yol açtı. Neden bunu bizler bu örnekler gibi hatta bu örneklere ilaveten kendi tarihimiz için yeterince yapamadık. Bunun sorumlusu yine bu eksikliği göremeyen bizden birileridir.
